De kunst van het verhoren – liegt de verdachte of spreekt hij de waarheid?
Als een crimineel wordt opgepakt omdat hij wordt verdacht van een bepaald misdrijf, dan begint vaak het kat en muisspel tussen de verdachte en de rechercheurs. Want er zal geen veroordeling plaatsvinden als er geen sluitend bewijs is en de verdachte zal er alles aan doen om te voorkomen dat hem een bekentenis wordt ontlokt. Maar hoe weet een rechercheur of politieagent nu of een verdachte liegt of de waarheid spreekt? Het antwoord op die vraag is nogal onthutsend: Dat is eigenlijk nooit zeker.
Methodes om liegen aan te tonen
Er zijn theorieën die beweren te kunnen bewijzen dat iemand liegt. In Amerika worden verdachten aangesloten op een leugendetector en als het wijzertje te ver uitslaat dan liegt de verdachte volgens de fabrikant van het apparaat. Maar is dat wel zo? De meningen hierover zijn sterk verdeeld en de algemene opinie, zeker in Nederland, is dat je eigenlijk niet kunt vertrouwen op een leugendetector. Deze methode wordt in Nederland om die reden dan ook niet gebruikt bij het verhoren van een verdachte. Geld lenen voor een dergelijke test is niet ongebruikelijk; een kleine test van tien vragen kan men zo 500 euro kosten.
Onderzoek
Het Nederlands Studiecentrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) deed onderzoek naar de vraag of aangetoond kan worden dat iemand liegt, puur op basis van houding en gedrag. Maar een verdachte die overduidelijk zenuwachtig is, met een verhoogde stemfrequentie spreekt of wegkijkt op het moment dat er wordt geantwoord op een vraag, is niet per definitie een leugenaar. Wat opvalt in het onderzoek is dat mensen die beroepsmatig ervaring hebben met verhoren, zoals politieagenten, sneller denken dat iemand de waarheid spreekt. De leken die beelden van een verhoor te zien kregen oordeelden in meer gevallen dat de verdachte loog. De conclusie van het onderzoek door het NSCR moet dan ook zijn dat er meer nodig is om aan te tonen dat een verdachte liegt dan alleen zijn houding en handelen tijdens het verhoor te beoordelen.
Stress
Een verhoor is stressvol voor een verdachte. Misschien dat hooguit een “beroepscrimineel” die al vaker in de verhoorkamer heeft gezeten, er wat relaxter mee omgaat, zeker als hij weet of denkt te weten dat justitie hem niets kan maken. Maar voor de grote meerderheid geldt dat het heel spannend is om verhoord te worden. En dat uit zich dan in bepaald gedrag, ongeacht of de verdachte de waarheid spreekt of glashard liegt. Politie en justitie zullen dus uitsluitend af kunnen gaan op harde bewijzen om aan te tonen of een verdachte schuldig is aan de tenlastelegging of niet.
Onterecht veroordeeld
Een foute interpretatie van de vraag of een verdachte liegt of niet kan leiden tot een gerechtelijke dwaling. Het is in Nederland een paar keer voorgekomen dat verdachten onterecht werden veroordeeld. Denk daarbij aan de Puttense Moordzaak en de veroordeling van verpleegkundige Lucia de Berk. In beide zaken werd vele jaren na de veroordeling aangetoond dat de “daders” onschuldig bleken te zijn.
